Η ΦΩΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΝΗΘΑ

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ - ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΕΙΔΙΚΩΝ

Η καταστροφή σημαντικού μέρους του δάσους της Πάρνηθας, αναμένεται να επηρεάσει το κλίμα του λεκανοπέδιου της Αττικής, σύμφωνα με τη θέση ομάδας ειδικών.
Πέρα λοιπόν από την επείγουσα ανάγκη έργων και μέτρων για την αντιμετώπιση της διάβρωσης και την αναγέννηση του καμένου δάσους, υπάρχει και η εξίσου επείγουσα ανάγκη λήψης μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πυρκαγιάς στο κλίμα του λεκανοπέδιου.
Τις αιτίες, που αναμένεται να προκαλέσουν αύξηση της θερμοκρασίας, αλλά και συγκεκριμένες προτάσεις προς τα αρμόδια Υπουργεία,

Νομαρχίες και Δήμους, παρουσίασαν σε κοινή συνέντευξη τύπου

• το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου,

• η Ομάδα Φυσικής Κτιριακού Περιβάλλοντος του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,

• το Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace και

• το WWF – Ελλάς

σε συνέντευξη τύπου που δόθηκε την Τρίτη 10 Ιουλίου 2007 στα γραφεία της Greenpeace.
Ο Αντιπρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και Διευθυντής του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος Γιάννης Πολύζος, ο αναπληρωτής καθηγητής του Φυσικού Τμήματος του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθυντής της Ομάδας Φυσικής Κτιριακού Περιβάλλοντος Μάνθος Σανταμούρης, το Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace και το WWF-Ελλάς, προτείνουν μια σειρά συγκεκριμένων μέτρων, επισημαίνοντας ότι η άμεση εφαρμογή τους μπορεί να εγγυηθεί τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της πυρκαγιάς της Πάρνηθας στις θερμοκρασίες του Λεκανοπεδίου.
Συνοπτικά, τα μέτρα περιλαμβάνουν τον έλεγχο και τη μείωση της κίνησης των αυτοκινήτων στην πόλη, την επιλογή ψυχρών υλικών για κτήρια, δρόμους και πεζοδρόμια, την προστασία του εναπομείναντος πρασίνου και τη μετατροπή των τελευταίων αδόμητων χώρων σε ψυχρές οάσεις.
«Η έλλειψη χώρων πρασίνου, η λάθος επιλογή υλικών σε κτίρια και δρόμους, η συνεχώς αυξανόμενη χρήση του ΙΧ έχουν επιβαρύνει σημαντικά τη θερμοκρασία του Λεκανοπέδιου, όπου ζει σχεδόν ο μισός πληθυσμός της χώρας. Η καταστροφή σημαντικού μέρους του δάσους της Πάρνηθας, του φυσικού μας κλιματιστικού, αναμένεται να επιδεινώσει τις συνθήκες κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών» δήλωσε ο Νίκος Χαραλαμπίδης, διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace.
«H κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί εάν ληφθούν εγκαίρως τα απαραίτητα μέτρα, που θα μειώσουν το θερμικό ισοζύγιο της πόλης. Τα συγκεκριμένα μέτρα, που προτείνουν το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος και η Ομάδα Φυσικής Κτιριακού Περιβάλλοντος του Ε.Μ.Π., πρέπει να υιοθετηθούν άμεσα από τα αρμόδια Υπουργεία και την Τοπική Αυτοδιοίκηση» συμπλήρωσε ο Δημήτρης Καραβέλλας, διευθυντής του WWF-Ελλάς.
Οι συνέπειες της φωτιάς στην Πάρνηθα στο μικρο-κλίμα της Αθήνας, σύμφωνα με το κοινό δελτίο τύπου, που δόθηκε στη δημοσιότητα από τους προαναφερόμενους φορείς, εντοπίζονται στα παρακάτω στοιχεία:

o Το δάσος της Πάρνηθας αποτελούσε ένα από τους κύριους μηχανισμούς μείωσης της θερμοκρασίας του , δρόσιζε τα βόρεια και βορειοανατολικά τμήματα της πόλης, που πάντα ήταν πιο δροσερά από το κέντρο ή τα δυτικά προάστια.

o Ο αέρας πια δε θα περνά πάνω από το δάσος, αλλά από μια καμένη μαύρη έκταση. Δε θα ψύχεται, αλλά αντίθετα θα θερμαίνεται και πολύ μάλιστα. Τα βόρεια προάστια θα δέχονται ζεστό και όχι δροσερό αέρα. Η Αθήνα πέρα από την θαλάσσια αύρα, δε θα έχει άλλους μηχανισμούς μείωσης της θερμοκρασίας της, με εξαίρεση ίσως τους ελάχιστους εναπομείναντες χώρους πρασίνου. Η Αθήνα έχασε το σημαντικότερο μηχανισμό μείωσης της θερμοκρασίας που διέθετε.

o Το πρόσθετο θερμικό φορτίο που θα δεχτεί η πόλη θα είναι παραπλήσιο με αυτό που δημιουργεί η κίνηση των αυτοκίνητων. Απλά, είναι σαν να διπλασιάσαμε τα αυτοκίνητα στο λεκανοπέδιο.

Αν αντιμετωπίσουμε την κατάσταση με τους συνήθεις τρόπους, επισημαίνουν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις στην κοινή συνέντευξη τύπου, τότε θα ενισχύσουμε τον ήδη υπάρχοντα φαύλο κύκλο «ζέστη περισσότερα κλιματιστικά περισσότερη ζέστη».
Συνεπώς είναι άμεση πλέον η ανάγκη να μειώσουμε το θερμικό ισοζύγιο της πόλης.

Οι λύσεις, που προτείνονται καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, είναι οι ακόλουθες:

 Μετατροπή των ελευθέρων και αδόμητων χώρων της Αθήνας σε ψυχρές οάσεις. Οι ελεύθεροι χώροι στο λεκανοπέδιο συνεχώς μειώνονται. Η προσθήκη νέων κτηρίων επιβαρύνει το θερμικό ισοζύγιο της πόλης και συντελεί στην επιδείνωση των θερμικών δεικτών. Η μετατροπή των χώρων αυτών σε θερμικές οάσεις θα συμβάλλει σημαντικά στην βελτίωση των συνθηκών άνεσης στην πόλη.

 Προώθηση των Μέσων Συλλογικής Μεταφοράς και έλεγχος της κίνησης των αυτοκινήτων στην πόλη, ώστε να μειωθεί η ανθρωπογενής θερμότητα που εκλύεται από αυτά. Η θερμότητα που εκλύεται από τα αυτοκίνητα αυξάνει υπό συγκεκριμένες συνθήκες την θερμοκρασία της πόλης έως και κατά 1oC.

 Περιορισμός στο μέγιστο δυνατόν της οικοδόμησης, κυρίως στην βόρεια και ανατολική Αττική και θέσπιση προδιαγραφών, ώστε τα νέα κτήρια να παρουσιάζουν βιοκλιματικά χαρακτηριστικά. Είναι σημαντικό να μην προστεθεί θερμικό φορτίο στην πόλη από νέα κτίσματα χαμηλής ενεργειακής απόδοσης, τα οποία εκλύουν υψηλά επίπεδα ανθρωπογενούς θερμότητας στο εξωτερικό περιβάλλον.

 Μείωση της θερμοκρασίας της επιφάνειας της πόλης με χρήση φυτεμένων στεγών και ψυχρών χρωμάτων στις οροφές των κτηρίων. Έχει αποδειχθεί ότι ένα τέτοιο μέτρο μπορεί να μειώσει την θερμοκρασία της πόλης έως και 3οC. Η ραγδαία ανάπτυξη των ψυχρών υλικών, μεγάλης ανακλαστικότητας στην ηλιακή ακτινοβολία, επιτρέπει τη μείωση της θερμοκρασίας του εξωτερικού κελύφους των κτιρίων έως και 10οC, ενώ συμβάλλει σημαντικά στη μείωση της εσωτερικής θερμοκρασίας τους και στην επίτευξη συνθηκών θερμικής άνεσης με σημαντικά μειωμένη κατανάλωση ενέργειας. Σημειώνεται ότι παραπλήσιες δράσεις είναι σχεδόν υποχρεωτικές στην Καλιφόρνια.

 Χρήση ψυχρών υλικών στους δρόμους, τα πεζοδρόμια, και τους κοινόχρηστους χώρους. Η χρήση ακατάλληλων θερμών υλικών στους δρόμους, τα πεζοδρομία και τους λοιπούς ανοικτούς χώρους αυξάνει κατά πολύ την επιφανειακή θερμοκρασία της πόλης, με συνέπεια την αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος. Η χρήση ψυχρών υλικών επιτρέπει την δραματική μείωση της θερμοκρασίας επιφάνειας της πόλης, με το ίδιο ή καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα.

 Άμεση υιοθέτηση προδιαγραφών ενεργειακής συμπεριφοράς των υπαρχόντων κτηρίων, ώστε να μειωθεί η ανθρωπογενής θερμότητα που εκλύεται από τα κτήρια. Είναι γνωστό ότι η ενεργειακή απόδοση των κτιρίων στην χώρα μας είναι περιορισμένη. Αυτό συντελεί στην εξαιρετικά μεγάλη κατανάλωση ενέργειας, την αύξηση του απαιτούμενου φορτίου αιχμής για τον κλιματισμό των κτιρίων, αλλά κυρίως στην έκλυση εξαιρετικά σημαντικών ποσών ανθρωπογενούς θερμότητας προς το εξωτερικό περιβάλλον. Η άμεση υιοθέτηση και εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την ενεργειακή ποιότητα των κτιρίων θα συνέβαλε αποφασιστικά στην βελτίωση της ποιότητας των κτιρίων και στην αναβάθμιση του θερμικού περιβάλλοντος της πόλης.

Μια τέτοια δέσμη μέτρων θα μπορούσε να ανακουφίσει αισθητά το θερμικό καθεστώς της πόλης, σύμφωνα με τους υπογράφοντες φορείς. Αρκεί οι αποφάσεις και η υλοποίηση να γίνει τάχιστα. Μια και τα συγκεκριμένα μέτρα είναι ούτως ή άλλως απαραίτητα για το Λεκανοπέδιο, όμως η καταστροφή της Πάρνηθας έχει κάνει πλέον επιτακτική την ανάγκη υιοθέτησής τους, επισημαίνεται στη συνέντευξη τύπου.
Η Αθήνα είναι πλέον σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, καταλήγουν οι ειδικοί.
Από την πλευρά της η κυβέρνηση κηρύσσει αναδασωτέα ολόκληρη την καμένη έκταση της Πάρνηθας, ενώ αρχίζει και τη δορυφορική παρακολούθησή της, σε τριμηνιαία βάση, για την αποφυγή καταπατήσεων – κατασκευή αυθαιρέτων.
Επίσης, προχωρά στη δημιουργία αντιπλημμυρικών- αντιδιαβρωτικών έργων και αναδασώσεων.
Ο Νίκος Μάργαρης, καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διευθυντής της ελληνικής έκδοσης του «Νational Geographic», θέλοντας να σπάσει τους «μύθους», όπως τους αποκαλεί, που καλύπτουν το θέμα της φωτιάς και με αφορμή την πυρκαγιά στην Πάρνηθα, επισημαίνει:

1. Οι φωτιές στα δάση είναι φυσιολογικά φαινόμενα

Η φωτιά είναι ομαλά ενταγμένη στα μεσογειακού τύπου οικοσυστήματα. Σε όλες τις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο, στην Καλιφόρνια, στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, στη Νότια Αφρική, στην Αυστραλία, στη Χιλή είναι σύνηθες φαινόμενο. Λίγες ημέρες πριν από τη φωτιά στην Πάρνηθα, φωτιά στην Καλιφόρνια έκανε στάχτη 2.000 σπίτια. Η Ελλάδα δεν είναι ειδική περίπτωση. Ακόμα και τα ζώα της χώρας μας είναι προσαρμοσμένα σε αυτήν. Υπάρχουν πουλιά, που πάνε μόνο στις καμένες εκτάσεις, γιατί εκεί βρίσκουν πολλά έντομα. Και τα έντομα είναι πολλά, γιατί τα φυτά που βγαίνουν στις καμένες περιοχές ανθίζουν γρηγορότερα. Είναι, όσο και αν δεν το πιστεύουμε, αυτός ο κύκλος της ζωής των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Μια καμένη περιοχή, την πρώτη χρονιά μετά τη φωτιά είναι κήπος.

2. Δεν αντιμετωπίζονται σωστά οι πυρκαγιές

Η πυρκαγιά των δασών θέλει ειδική αντιμετώπιση. Στην Καλιφόρνια των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής έχουν καταγράψει όλες τις προηγούμενες φωτιές, από το 1985 έως σήμερα. Υπάρχουν σε εξειδικευμένα προγράμματα ανά πάσα στιγμή δεδομένα, όπως οι άνεμοι που φυσούν, μετεωρολογικά και κλιματικά στοιχεία, τα είδη των φυτών που έχουν φυτρώσει, η ηλικία τους, οι εκτάσεις που έχουν ξανακαεί, και ο χρόνος που συνέβη αυτό. Έχοντας διαθέσιμα όλα τα στοιχεία μπορούν να αντιμετωπίσουν τις φλόγες κάθε φορά με τον τρόπο που χρειάζεται. Η σύγκριση με την Ελλάδα είναι καταλυτική. Εδώ ο καθένας λειτουργεί περίπου ως μαθητευόμενος μάγος.

3. Ποιοι είναι οι εμπρηστές

Εμπρηστές στην Ελλάδα είναι η Δ.Ε.Η., οι ανεξέλεγκτες χωματερές και όσοι έχουν κοπάδια. Δεν υπάρχουν σατανικοί εμπρηστές με κουκούλες και μηχανές που καίνε τα δάση. Υπάρχει και ένα μεγάλο ποσοστό πυρκαγιών που προκαλούνται από άλλες αιτίες. Στη Χαλκιδική η φωτιά ξεκίνησε πέρσι από κεραυνό. Τώρα έλεγε κάποιος ραδιοφωνικός σταθμός ότι υπήρχε εμπρηστικός μηχανισμός στην Πάρνηθα. Είναι λάθος. Βρίσκουν μια παλιά οβίδα και λένε μετά ότι πρόκειται για εμπρηστικό μηχανισμό.

Οι πυλώνες της ΔΕΗ και οι ανεξέλεγκτες χωματερές είναι οι εμπρηστές των δασών, σύμφωνα με τον καθηγητή Νίκο Μάργαρη

4. Τα πεύκα είναι οι μεγάλοι ένοχοι

Έχουμε μια μανία με τα πεύκα. Τα φυτεύουμε παντού. Στα στρατόπεδα τα βάζουν δίπλα στις πυριτιδαποθήκες. Τα πεύκα όμως έχουν ένα... μειονέκτημα. Χρειάζονται, προκαλούν, τη φωτιά. Ανήκει στο DΝΑ τους. Στο Πήλιο που δεν έχει πεύκα, πήγαν οι δασολόγοι και φύτεψαν. Τα πεύκα αυτά έχουν καεί έως τώρα τρεις φορές. Στην Πάρνηθα τα πεύκα έκαψαν τα έλατα. Από τη ρητίνη βγαίνει το εύφλεκτο νέφτι.

5. Ο Εθνικός Δρυμός της Πάρνηθας

Υποτίθεται ότι είχαν κάνει Εθνικό Δρυμό και μιλούσαν για τα κρι- κρι που τα έφεραν από την Κρήτη. Είχαν μαντρώσει μια περιοχή και είχαν βάλει μέσα ελάφια. Για να δουλέψει πραγματικά ένα οικοσύστημα με ζαρκάδια και ελάφια έπρεπε να υπήρχαν και λύκοι. Τα ελάφια είχαν γίνει τόσο πολλά που τρώγανε συνεχώς τους φλοιούς των ελάτων.

6. Δε θα λιγοστέψει το οξυγόνο των Αθηναίων

Άκουσα ότι θα λιγοστέψει το οξυγόνο στην Αθήνα. Το οξυγόνο, τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, δεν έχει ελαττωθεί. Το οξυγόνο παράγεται κατά ενενήντα τοις εκατό από τους ωκεανούς. Πιστεύει κανείς ότι στη Σαχάρα δεν έχουν οξυγόνο; Στους πόλους που δεν έχουν δέντρα δεν έχουν οξυγόνο άραγε; Άκουσα επίσης να λένε και να ξαναλένε εξαφανίστηκε ο τελευταίος πνεύμονας πρασίνου. Δεν ήταν ο τελευταίος πνεύμονας πρασίνου στο Λεκανοπέδιο. Υπάρχει η άλλη πλευρά της Πάρνηθας, η Πεντέλη, ο Υμηττός που ξαναπρασίνισε.

7. Δεν χρειάζονται αντιπλημμυρικά έργα, ούτε αναδασώσεις

Στο Άγιον Όρος, πριν από δέκα χρόνια, μια φωτιά είχε κατακάψει τα πάντα. Καθηγητές και οικολόγοι λέγανε ότι έπρεπε να γίνουν αναδασώσεις. Οι καλόγεροι δεν άφησαν κανέναν να μπει μέσα. Οι καλόγεροι ευτυχώς δεν έχουν γίδια. Το δάσος έγινε καλύτερο από ό,τι ήταν πριν.
Στην Πάρνηθα σήμερα υπάρχει ένας υποόροφος. Είναι ο σχίνος, η κουμαριά, το πουρνάρι. Σε αυτά τα φυτά καίγεται μόνο το από πάνω μέρος. Καίγεται δηλαδή το 40%. Το 60% το αποτελούν οι ρίζες τους. Αυτά τα φυτά «ξαναπετάνε» αμέσως με τις πρώτες φωτιές. Αυτά που ακούμε περί πλημμυρών κ.λπ. είναι ανοησίες. Το έδαφος και το νερό συγκρατούνται από τον υποόροφο, γιατί οι ρίζες είναι ζωντανές.
Δεν πρέπει να πατήσει κανείς μέσα στην καμένη έκταση, να κόψει κορμούς, να τους σέρνει. Στην Πεντέλη, σε εκείνες τις φοβερές αναδασώσεις, μικρών τμημάτων ευτυχώς, σκάβανε και φύτευαν ασθενικά δεντράκια και συγχρόνως καταστρέφανε γύρω στα 100 μικρά φυτά, που είχαν φυτρώσει από μόνα τους.
Γενική παραδοχή ωστόσο των περιβαλλοντολόγων είναι ότι θα πρέπει να περάσουν τουλάχιστον 20 χρόνια για να αρχίσει η αναδάσωση της Πάρνηθας με έλατα, καθώς οι ειδικοί προτείνουν τη δημιουργία προ-δάσους, ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες σκίασης για την ανάπτυξη ελάτων.
Όσον αφορά τις καμένες εκτάσεις, που βρίσκονται κάτω από τα 800 μέτρα, όπου υπήρχαν αείφυλλα πλατύφυλλα και χαλέπιος πεύκη, οι επιστήμονες προτείνουν να αφεθούν απείραχτες, ώστε η φύση να κάνει... τη δουλειά της.
Η δυσκολία του εγχειρήματος της αναδάσωσης του ελατοδάσους αυξάνεται κατακόρυφα αν λάβει κάποιος υπόψη ότι ήδη πριν από την πυρκαγιά η εξάπλωσή του ήταν οριακή, τα δέντρα σε μέτρια κατάσταση, ενώ το ξηρό, ασβεστολιθικό έδαφος του βουνού δε βοηθούσε τον πολλαπλασιασμό των ελάτων.
«Από το 1995 και μετά έχουν γίνει συσκέψεις επί συσκέψεων ώστε να εξεταστεί γιατί δε συναντούσαμε νέους πληθυσμούς ελάτων στο δάσος της Πάρνηθας. Κατά τη γνώμη μου το ελατόδασος είχε φτάσει σε οριακή εξάπλωση, καθώς το έδαφος δεν είναι το πιο ευνοϊκό για την εξάπλωση και την ανάπτυξή του. Επιπλέον τα δέντρα δεν ήταν σε καθόλου καλή κατάσταση. Το συγκεκριμένο δάσος δεν είχε φυσική αναγέννηση πριν από την πυρκαγιά- πόσο δε τώρα που κάηκε», επισημαίνει ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Γεωπονικών Ερευνών Κωνσταντίνος Μπέσης.
«Σαφέστατα από τη στιγμή που δεν υπήρχε εξάπλωση πριν από την πυρκαγιά τώρα είναι ακόμα πιο δύσκολη η αναγέννησή του. Είναι γνωστό ότι η Πάρνηθα δεν ήταν το άριστο περιβάλλον για το ελατόδασος και υπήρχαν οι ενδείξεις ότι “ζούσε” σε οριακά σημεία», αναφέρει ο Αθανάσιος Σφουγγάρης, δασολόγος και επίκουρος καθηγητής Διαχείρισης Οικοσυστημάτων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
«Για αυτούς τους λόγους πρέπει να επέμβουμε στις καμένες εκτάσεις άνω των 800 μέτρων, ώστε να διαμορφωθεί ένα προ-δάσος, να υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες σκίασης και έπειτα να φυτευτούν δενδρύλλια ελάτης», συμπληρώνει ο κ. Μπέσης.
Αυτό το προ-δάσος θα μπορούσε να είναι από μαύρη πεύκη, αναφέρουν οι ειδικοί, επισημαίνοντας όμως ότι πρώτα θα πρέπει να διεξαχθούν εκτενείς μελέτες για να διερευνηθούν οι οικολογικές συνθήκες της περιοχής.
«Τα εδάφη της Πάρνηθας δεν είναι ιδιαίτερα γόνιμα, για αυτό προτιμούμε και τη μαύρη πεύκη που είναι ολιγαρκές φυτό», λέει ο Παναγιώτης Μιχόπουλος, ερευνητής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών Αθήνας.
«Πρέπει οπωσδήποτε να υπάρξει προ-δάσος. Εκτός από τη μαύρη πεύκη, μπορεί να χρειαστεί να αναπτυχθούν και ζώνες με ακακίες, επειδή βελτιώνουν την ποιότητα του εδάφους. Αυτό θα αυξήσει την πιθανότητα να πιάσουν τα έλατα αρκετά αργότερα», λέει ο Κώστας Κασσιός από τη Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
«Δεν υπάρχει επί της ουσίας πιθανότητα για τη φυσική αναγέννηση του ελατοδάσους στο συγκεκριμένο χώρο και αυτό γιατί τα δενδρύλλια ελάτων είναι ευπαθέστατα στον ήλιο. Αυτό που γνωρίζουμε μέχρι στιγμής από τις πρακτικές, που εφαρμόστηκαν σε άλλες περιοχές, είναι ότι η αναδάσωση ενός προδάσους με μαύρη πεύκη έχει μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας», λέει ο ερευνητής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης Παύλος Κωνσταντινίδης.
«Για την περίπτωση του προ-δάσους που πρέπει να δημιουργηθεί στην Πάρνηθα, ώστε να αναπτυχθεί η ελάτη, η μαύρη πεύκη ίσως να αποτελεί το καλύτερο είδος. Το μόνο μειονέκτημα είναι ότι τα πεύκα αυτά μεγαλώνουν με αργούς ρυθμούς», συμπληρώνει ο κ. Κωνσταντινίδης και επισημαίνει ότι οι πλέον αποτυχημένες αναδασώσεις, που μπορεί κάποιος να συναντήσει από άκρη σε άκρη της Ελλάδας είναι αυτές στις οποίες επιχειρήθηκε να αλλάξει η βλάστηση της περιοχής.
«Πάρτε για παράδειγμα την αναδάσωση του Σέιχ Σου, όπου επιχειρήθηκε να φυτευτούν φυλλοβόλα στη θέση των πεύκων. Ήταν μια παταγώδης αποτυχία», λέει ο ερευνητής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης.
Όπως αναφέρουν οι ειδικοί, ένα καμένο δάσος χαλέπιας πεύκης, όπως αυτό που υπήρχε στην Πάρνηθα, δεν είναι πεθαμένος οργανισμός.
«Εκτός αν πιάνει ανά τρία χρόνια φωτιά, όπως συνέβη με τον Υμηττό και την Πεντέλη, όπου τα μικρά φυτά, που είχαν αναγεννηθεί, φυσικά κάηκαν τη δεύτερη φορά πριν προλάβουν να βγάλουν καρπούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη και πρέπει πλέον να υπάρξει τεχνητή αναδάσωση. Όμως στην Πάρνηθα δεν ισχύουν τα παραπάνω. Αυτήν τη στιγμή υπάρχει τεράστια ποσότητα αναγεννητικού υλικού στο έδαφος, το οποίο θα αναγεννηθεί με φυσικό τρόπο αν δεν μπουν μηχανήματα και το καταστρέψουν», τονίζει ο κ. Κωνσταντινίδης.
«Πάντα οι αναδασώσεις εξαρτώνται από το τι έχει καεί», επισημαίνει ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Γεωπονικών Ερευνών Κ. Μπέσης.
Και συνεχίζει: «Μέχρι τα 800 μέτρα υψόμετρο υπήρχε χαλέπιος πεύκη και αείφυλλα πλατύφυλλα. Όπου είχαμε πεύκα μεγάλα σε ηλικία και σε χρόνο παραγωγής σπόρων δεν υπάρχει πρόβλημα. Με την πυρκαγιά οι καρποί τους ανοίγουν, πέφτουν στο έδαφος οι σπόροι και έτσι στη συγκεκριμένη έκταση θα υπάρξει φυσική αναγέννηση. Όσο για τα πλατύφυλλα, από τη στιγμή που η ρίζα δεν έχει καταστραφεί αναβλαστάνουν πολύ γρήγορα. Κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να γίνει εκεί τεχνητή αναδάσωση».
Από την πλευρά του ο δασολόγος κ. Νίκος Χλύκας εκφράζει τη δική του άποψη:«Θλίβομαι που το λέω, αλλά το πιο πιθανό είναι η συγκεκριμένη περιοχή να μετατραπεί σε μια ατέλειωτη έκταση γυμνή από κάθε είδους βλάστηση και με πολλά βράχια. Το υψόμετρο στο σημείο όπου κάηκαν τα περισσότερα δέντρα, αλλά και το είδος της βλάστησης, που υπήρχε εκεί καθιστούν την αναγέννηση εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη»

Τρία είναι τα σενάρια που επεξεργάζονται οι επιστήμονες για την αναγέννηση του Εθνικού Δρυμού της Πάρνηθας.
Ωστόσο διατυπώνουν τις επιφυλάξεις τους σχετικά με το κατά πόσον θα μπορούσαν να πετύχουν στο μεγάλο στοίχημα της αναγέννησης του δάσους.

Σύμφωνα με το πρώτο σενάριο που εξετάζουν οι ειδικοί, στην καμένη έκταση των 40.000 στρεμμάτων δε θα γίνει καμία ανθρώπινη επέμβαση, ώστε η φύση από μόνη της να αναγεννήσει το δάσος.
«Εξαιρετικά επισφαλές σενάριο» το χαρακτηρίζει ο κ. Χλύκας. «Το έλατο Κεφαλληνίας, που ήταν φυτεμένο εκεί, δεν μπορεί να αναγεννηθεί. Δεν πρόκειται να φυτρώσουν σπόροι. Ακόμα και αυτό που ακούστηκε, ότι σε 100 χρόνια το δάσος θα έχει ξαναδημιουργηθεί, είναι λάθος. Υπάρχουν ελάχιστα περιθώρια επιτυχίας».

Ένα εναλλακτικό σενάριο περιλαμβάνει αναδάσωση με κέδρους που επιβιώνουν σε αυτό το ύψος. Πρόκειται για δέντρο που δεν αποκτά μεγάλο ύψος, όμως δημιουργεί δασογενές περιβάλλον, με υγρασία και σκιά. Έπειτα από δέκα χρόνια και αφού οι κέδροι θα έχουν μεγαλώσει, θα ήταν δυνατόν να γίνει αναδάσωση σε δεύτερο βαθμό και να φυτευτούν μικρά μαύρα πεύκα και έλατα.

Σύμφωνα με το τρίτο σενάριο θα μπορούσε να γίνει αναδάσωση με πεύκα.
«Με αυτόν τον τρόπο αλλοιώνεται η μορφή που είχε ο Εθνικός Δρυμός πριν τη φωτιά» είναι η ένσταση που προβάλλουν οι ειδικοί, ενώ πολλοί επιστήμονες εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους σχετικά με το κατά πόσον είναι δυνατόν να επιβιώσει το πεύκο σε αυτό το ύψος.

«Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της Πάρνηθας είναι η μεγάλη ποικιλομορφία της. Από Ανατολή σε Δύση απλώνονται μακριές κορυφογραμμές, που σχηματίζουν 16 κορυφές με ύψος άνω των 1.000 μέτρων, ενώ η υψηλότερη κορυφή έχει ύψος 1.413 μέτρων. Σε αυτό το υψόμετρο το πεύκο δύσκολα επιβιώνει. Το πιο πιθανόν είναι να παγώνουν. Η καταστροφή που συντελέστηκε είναι η μεγαλύτερη όλων των εποχών για την Αττική. Μπορεί οι περιοχές που κάηκαν να κηρυχθούν αναδασωτέες, όμως αυτό δε σημαίνει απολύτως τίποτα» λέει ο κ. Χλύκας.
«Το δάσος λειτουργούσε ως θερμοστάτης απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Τώρα, μετά την καταστροφή του δρυμού, τα ακραία μεγέθη του κλίματος της πρωτεύουσας θα γίνουν ακόμη πιο ακραία. Έτσι οι ζεστές μέρες θα είναι ακόμα πιο ζεστές», είναι η θέση του κ. Γιάννη Ζιώμα, καθηγητή στο Τμήμα Χημικών- Μηχανικών του Ε.Μ.Π.
Με τον κ. Ζιώμα συμφωνεί και ο Νίκος Χαραλαμπίδης, διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace.
«Σαφώς στην Αθήνα θα βιώσουμε αύξηση της θερμοκρασίας τα ερχόμενα χρόνια. Τα δάση της Πάρνηθας λειτουργούσαν ως ψυκτικός μηχανισμός του καμινιού της τσιμεντένιας πρωτεύουσας. Αυτός ο μηχανισμός έχει πλέον χαθεί και οι βόρειοι άνεμοι που αναζωογονούσαν το Λεκανοπέδιο θα είναι πλέον θερμοί», αναφέρει ο κ. Χαραλαμπίδης.
«Είναι αυτονόητο ότι η καταστροφή της Πάρνηθας θα επιφέρει μια σειρά από αλλαγές προς το χειρότερο για τους κατοίκους του Λεκανοπεδίου», λέει ο Δημήτρης Λάλας, περιβαλλοντολόγος- μηχανικός, πρώην διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
«Τα... αυτονόητα είναι: περισσότερη σκόνη και μικροσωματίδια, καθώς και αλλαγή στο τοπικό κλίμα. Οι ακριβείς ωστόσο επιπτώσεις είναι θέμα συνολικότερης μελέτης και όχι πρόχειρων υπολογισμών», επισημαίνει ο κ. Λάλας.
Ωστόσο η ενδεχόμενη αύξηση της θερμοκρασίας δεν είναι η μόνη επίπτωση από την ολοσχερή καταστροφή του Εθνικού Δρυμού της Πάρνηθας.
«Για ένα διάστημα οι κάτοικοι της Αθήνας θα ταλαιπωρηθούν από τα μικροσωματίδια, λόγω της κάπνας από τις φωτιές, αλλά ύστερα από δυο- τρεις βροχοπτώσεις η ατμόσφαιρα θα καθαρίσει», λέει ο κ. Ζιώμας.
«Η τέφρα και τα αιωρούμενα σωματίδια, που μεταφέρονται από την καμένη έκταση της Πάρνηθας με βόρειους ανέμους, θα επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την ήδη επιβαρυμένη ατμόσφαιρα του Λεκανοπεδίου. Οι βασικές επιπτώσεις της αύξησης των αιωρούμενων σωματιδίων είναι ερεθισμός του αναπνευστικού συστήματος, ιδίως στις ευπαθείς ομάδες, βρογχικό άσθμα, αλλά και εμφάνιση αλλεργιών», επισημαίνει η δρ Πολυξένη Νικολοπούλου- Σταμάτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή Αθηνών με ερευνητικό αντικείμενο την περιβαλλοντική παθολογική ανατομική.
«Οι καμένες εκτάσεις αποτελούν μια διαρκή πηγή ρύπανσης για το Λεκανοπέδιο που θα εκτονώνεται σταδιακά. Επιπλέον, ανάμεσα στα άμεσα αποτελέσματα θα έχουμε τη δυσφορία των κατοίκων στις κοντινές περιοχές, καθώς και τις δυσκολίες στην αναπνοή», λέει η κ. Νικολοπούλου.
«Εκτός από ψυκτικός μηχανισμός, τα δάση της Πάρνηθας λειτουργούσαν και ως φυσικό φίλτρο του αέρα για την ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλούν τα οχήματα. Το αποτέλεσμα τώρα θα είναι να παρατηρούμε αύξηση των μικροσωματιδίων, που θα κάνουν τις συνθήκες διαβίωσης στην Αθήνα ακόμα πιο δυσβάσταχτες», συμπληρώνει ο κ. Χαραλαμπίδης από την Greenpeace.
Για πιθανή επιδείνωση, τόσο της συχνότητας, όσο και της έντασης ασθματικών κρίσεων, αλλά και των βρογχιτιδικών επεισοδίων στα παιδιά, προειδοποιούν οι ειδικοί, έπειτα από την καταστροφή του Εθνικού Δρυμού της Πάρνηθας.
«Η κατάσταση σε ό,τι αφορούσε τη ρύπανση ήταν ιδιαίτερα κακή πριν ακόμη ξεσπάσει η φωτιά. Οτιδήποτε επομένως προκαλεί περισσότερους ρύπους και περισσότερη ζέστη, δρα αρνητικά στην υγεία του πληθυσμού και κυρίως σε όσους υποφέρουν από ασθένειες, που σχετίζονται με το αναπνευστικό, καθώς επίσης και από άσθμα. Μάλιστα, έχει παρατηρηθεί πως όταν επικρατούν τέτοιες περιβαλλοντικές συνθήκες, έχουμε αυξημένο αριθμό θανάτων. Εάν επαληθευτούν τα όσα ισχυρίζονται οι περιβαλλοντολόγοι, τότε είναι πιθανόν να επηρεαστεί αρνητικά η υγεία του πληθυσμού», τονίζει ο αναπληρωτής καθηγητής Πνευμονολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παναγιώτης Μπεχράκης.

Οι περιβαλλοντολόγοι θέτουν επίσης το θέμα του φόβου των πλημμυρών, που ενδεχομένως θα ζήσουν από εδώ και στο εξής οι κάτοικοι μεγάλου τμήματος του Λεκανοπεδίου.
Οι Θρακομακεδόνες, τα Λιόσια, η Χασιά, η Φυλή, το Μενίδι, οι Αχαρνές είναι οι περιοχές που ισχυρίζονται ότι θα πληγούν περισσότερο από την καταστροφή που υπέστη η Πάρνηθα.
«Κάθε φορά που θα έχουμε μια δυνατή βροχή το νερό θα παρασέρνει στάχτες, πέτρες, κορμούς. Θα σημειώνονται λασποπλημμύρες. Όλα αυτά τα υλικά θα φράζουν τα ρέματα και θα δημιουργούν μικρά φράγματα», αναφέρει η καθηγήτρια Μαίρη Μιμίκου, πρόεδρος της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και διευθύντρια του Εργαστηρίου Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων.
«Το ριζικό σύστημα όσων δέντρων έχουν απομείνει στη μια πλευρά της Αθήνας δεν επαρκεί για να σταματήσει το νερό», συμπληρώνει.
«Είναι σίγουρο ότι μετά την καταστροφή του εθνικού δρυμού της Πάρνηθας θα έχουμε άμεσο πρόβλημα με τις βροχοπτώσεις. Για αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη να κατασκευαστούν έργα για τη συγκράτηση του χώματος και την αποφυγή των πλημμυρών», λέει ο Γιάννης Ζιώμας, καθηγητής στο Τμήμα Χημικών- Μηχανικών του Ε.Μ.Π.
Όπως αναφέρει ο Νίκος Χαραλαμπίδης από το ελληνικό γραφείο της Greenpeace, «επιβάλλεται άμεσα να γίνουν αντιπλημμυρικά έργα. Σε αντίθετη περίπτωση θα έχουμε απογύμνωση του εδάφους. Μπορεί η Πάρνηθα να μείνει γυμνή σαν την Πεντέλη. Κάθε φορά που θα βρέχει το νερό θα γλείφει την Πάρνηθα και θα καταλήγει στη Δυτική Αθήνα αλλά και τον Ασπρόπυργο, μέσω των ρεμάτων που υπάρχουν».
Ο πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών ακαδημαϊκός Χρήστος Ζερεφός τονίζει ότι «θα αυξηθεί η ορμητικότητα των όμβριων υδάτων».
«Εάν δε ληφθούν άμεσα μέτρα, με την πρώτη βροχή θα πλημμυρίσουν πολλές δυτικές περιοχές», συμφωνεί και ο μετεωρολόγος Κώστας Λαγουβάρδος και η Πολυξένη Νικολοπούλου- Σταμάτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής υποστηρίζει ότι «ο υδροφόρος ορίζοντας μπορεί να μολυνθεί από διοξίνες από πλαστικά που κάηκαν. Οι ουσίες της τέφρας, μεταξύ των οποίων διοξίνες και ΡCΒs, θα περάσουν στο νερό. Κανείς δεν ξέρει πόσο θα επιβαρυνθούν με διοξίνες, βαρέα μέταλλα και άλλα προϊόντα καύσεως τα υπόγεια ύδατα όλου του Λεκανοπεδίου».
Τιμές-ρεκόρ σε συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων μικρής διαμέτρου, τα οποία θεωρούνται τα πλέον επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία, κατέγραψε εργαστήριο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, που πραγματοποίησε μετρήσεις στην ατμόσφαιρα του Λεκανοπεδίου από την ημέρα της πυρκαγιάς στην Πάρνηθα, στις 29 Ιουνίου 2007 έως την Κυριακή 1 Ιουλίου 2007.
Την ίδια ώρα οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τους βιομηχανικούς ρύπους μονάδων στο Θριάσιο και την Ελευσίνα, που θα εισέρχονται στο Λεκανοπέδιο αφιλτράριστοι, επειδή μεγάλο μέρος του δάσους κάηκε.
Επίσης, έρευνα του Ευρωπαϊκού Τμήματος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αναφέρει ότι οι Έλληνες χάνουν επτά μήνες από τη ζωή τους εξαιτίας των μικροσωματιδίων που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα και σχετίζονται με 7.200 πρόωρους θανάτους.

Στην Πάρνηθα επίσης ζούσαν πολλά ελάφια.

«Ο μεγαλύτερος αριθμός από τα 400 έως 500 ελάφια που ζούσαν στον εθνικό δρυμό της Πάρνηθας πρέπει να σώθηκαν. Λίγα είναι αυτά που έχουν βρεθεί καμένα. Σώθηκαν επίσης όλα τα ελάφια που βρίσκονταν στο εκτροφείο της Πάρνηθας. Οι φύλακες όταν κατάλαβαν ότι πλησίαζαν οι φλόγες άνοιξαν τις πόρτες και άφησαν τα ζώα να φύγουν», λέει ο Π. Λατσούδης, επιστημονικός συνεργάτης του WWF Ελλάς.

Ωστόσο κανείς δεν είναι σε θέση να απαντήσει ακόμα στην ερώτηση πού πήγαν.
«Είναι άγνωστο προς τα πού κατευθύνθηκαν οι αγέλες που βρίσκονταν κοντά στο Μαυρόρεμα, την Ντράτιζα και όλα τα ξέφωτα του δυτικού τμήματος», υπογραμμίζει ο διευθυντής του WWF Ελλάς Δημήτρης Καραβέλλας.
«Είναι άγνωστο εάν το κομμάτι του δάσους που έχει απομείνει επαρκεί για να φιλοξενήσει τον πληθυσμό των ελαφιών», υπογραμμίζει η κ. Θεοδότα Νάντσου, υπεύθυνη πολιτικής του WWF Ελλάς:
«Το μόνο δεδομένο που έχουμε είναι ότι τα περισσότερα ελάφια είχαν από νωρίς εγκαταλείψει τα χαμηλότερα σημεία για να παραθερίσουν στα υψηλότερα, πιο δροσερά σημεία, εκεί ακριβώς που μαινόταν η πυρκαγιά για περισσότερο από 2 μέρες», επισημαίνει η ίδια.
Χωρίς αμφιβολία, η Πάρνηθα ήταν γνωστή για έναν από τους ελάχιστους στη χώρα και σίγουρα τον πιο ακμαίο πληθυσμό κόκκινων ελαφιών ή cervus elaphus, όπως είναι η επιστημονική τους ονομασία.
Το πυκνό ελατόδασος ήταν ιδανικός τόπος για την ανάπτυξη της κοινότητας των ελαφιών.
«Η προστασία και διατήρησή του οφείλεται σίγουρα στην έγκαιρη δημιουργία του Εθνικού Δρυμού της Πάρνηθας και στην αποτελεσματική διαχείριση του Δασαρχείου, τόσο σήμερα, όσο και σε παλαιότερα χρόνια, οπότε και το λαθραίο κυνήγι οδήγησε σε αφανισμό πληθυσμούς ελαφιών σε άλλες περιοχές της χώρας. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι τα ελάφια της Σιθωνίας Χαλκιδικής που επιβίωναν μέχρι την δεκαετία του ΄90 και τα οποία φαίνεται να έχουν πλέον εξαφανιστεί μετά την ανεξέλεγκτη διάνοιξη δρόμων στο ορεινό τοπίο της περιοχής», προσθέτει η κ. Νάντσου.
Τώρα το ζήτημα της προστασίας τους ξαναμπαίνει στο προσκήνιο.

Πολλά έχουν ειπωθεί για το θέμα της πυρκαγιάς στην Πάρνηθα.
Οι πολίτες ανέλαβαν πρωτοβουλία.
Το περιβάλλον είναι το σπίτι όλων…
Ίσως για αυτό αξίζει να προσεγγιστεί και με τα μάτια της Ψυχολογίας.
H Φωτεινή Τσαλίκογλου, καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου επισημαίνει για:

Ένας πυροσβέστης εμφανίστηκε στην τηλεόραση.
«Ξέρετε, δεν κάηκε όλη η Πάρνηθα. Το ένα τρίτο της Πάρνηθας έχει μείνει ζωντανό!», είπε.
Εκεί που νιώθεις να παραδίδεσαι άνευ όρων στην αγκαλιά της κατάθλιψης, στην κατάθλιψη που ως μητέρα της αναγνωρίζει την απώλεια, και τι μεγαλύτερη απώλεια από αυτή που ζούμε;
Απώλεια που μυρίζει στάχτη και αποκαΐδια και συνδέεται με τα θλιμμένα σκοτεινά νεκρά μάτια ενός εξαίσιου ελαφιού, εκεί λοιπόν «ως διά μαγείας» προβάλλει στη μικρή οθόνη ο πυροσβέστης που μας θυμίζει το ένα τρίτο της ζωντανής Πάρνηθας.
Και η μικρή οθόνη αναλαμβάνει για μια ακόμη φορά το ρόλο της του πανίσχυρου ανώνυμου παιδαγωγού, ικανού να παράγει και να αναπαράγει όνειρα ευτέλειας αλλά και μεγαλοσύνης.
Με άλλα λόγια αξίζει να στοιχηματίσουμε στο ένα τρίτο της σωσμένης Πάρνηθας.
Αξίζει να δεχτούμε ότι το ένα τρίτο υπάρχει ακόμα και να εστιαστούμε σε αυτό.
Είναι αλήθεια, είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε αισιόδοξοι.
Είναι αλήθεια ότι η ζωή δεν είναι ποτέ ούτε τόσο όμορφη, ούτε τόσο άσχημη όσο τη φανταζόμαστε, είναι όμως το μόνο που έχουμε.

Και σε αυτό το μόνο που έχουμε αξίζει να σταθούμε με δέος και περισυλλογή.

2007